Zamieszańcy Losy Rusinów na Pogórzu

Była to jedna z najmniejszych grup etnograficznych w Polsce. Na obszarze równym mniej więcej powierzchni średniej gminy, między Krosnem, Strzyżowem i Niebylcem mieszkało, przed wybuchem II wojny światowej, około 8 tys. Rusinów. Przybyli tu w XV i XVI wieku i stworzyli odrębną enklawę na polskim terytorium etnicznym. Mieli własną kulturę, posługiwali się specyficznym dialektem języka ruskiego, wyznawali prawosławie, a po Unii Brzeskiej w 1596 roku, przeszli na obrządek greckokatolicki. Żyli w zgodzie z polskimi sąsiadami, byli spokojni, pracowicie i gościnni. W połowie XIX wieku zaczęto ich nazywać Zamieszańcami, która to nazwa podkreślała ich usytuowanie w obcym środowisku. Z czasem niektóre wsie, poprzez małżeństwa „mieszane”, ulegały częściowej polonizacji, ale rusiński trzon etniczny pozostał nienaruszony.

Dzielili dobre i złe chwile z Polakami, mocno zakorzenieni w ziemi przodków. Po 500 latach dotknął ich tragiczny los. W 1945 roku zostali brutalnie wyrzuceni z Polski i wysiedleni na Ukrainę. Nielicznych, ocalałych z tego exodusu, wysiedlono w 1947 roku, w ramach osławionej akcji „Wisła”, na ziemie zachodnie. Zanim to się stało doznali wszelkich możliwych krzywd i prześladowań, stali się ofiarami przemocy, mordów, grabieży, bandyckich napadów.

Pozostały po nich ślady materialne w postaci pięknych cerkwi, przydrożnych kapliczek, ocalałych domów i obiektów gospodarczych, zaniedbanych cmentarzy z licznymi jeszcze nagrobkami, będącymi świadectwem kunsztu zamieszańskich kamieniarzy i artystów. Pozostała zanikająca pamięć, strzępy wspomnień i pokutujące dotąd mity i nieprawdy.

Historii Rusinów na Pogórzu poświęcona jest najnowsza książka, która ukazała się nakładem Krośnieńskiej Oficyny Wydawniczej. Zawiera ona m.in. nieznane dotąd dokumenty, zdjęcia, relacje świadków dramatycznych wydarzeń, zapisy z kronik szkolnych i wiejskich, osobiste wspomnienia byłych mieszkańców oraz bogaty materiał ilustracyjny. W książce poddano weryfikacji i krytycznej ocenie wiele poglądów i opinii, krzywdzących Rusinów, kłamliwych i tendencyjnych. Dla mieszkańców naszego regionu, mniej obeznanych z historią, będzie to z pewnością lektura pouczająca, ciekawa, a momentami wręcz sensacyjna