Bojkowszczyzna Zachodnia - wczoraj, dziś i jutro

Przedmowa

Zachować od niepamięci – to przesłanie spopularyzowane przez pisarkę i reporterkę Hannę Krall stało się inspiracją do powstania niniejszej monografii. Monografii o dawnym życiu ludzi, których zmuszono do opuszczenia swojej małej ojcowizny i o historii ziem, które po kilkuset latach użytkowania najpierw zarosły olszyną, a później przez pół wieku poddawane były społeczno-gospodarczym eksperymentom ówczesnych władz. Ale jest to także spojrzenie przez pryzmat owej historii na stan aktualny i możliwości rozwoju regionu, którego walory przyrodnicze i kulturowe powinny być traktowane jak narodowe dziedzictwo, gdyż ich wartość jest bez wątpienia unikalna w wymiarze europejskim.

Całość dwutomowego opracowania pt. Bojkowszczyzna Zachodnia – wczoraj, dziś i jutro składa się z 49 rozdziałów autorstwa 35 badaczy z 20 ośrodków naukowych i akademickich oraz instytucji zajmujących się środowiskiem geograficznym, kulturą i sztuką. Ze względu na duży zakres tematyczny problematyki oraz olbrzymią ilość bardzo zróżnicowanych materiałów autorskich (ok. 2000 stron znormalizowanego maszynopisu) praca nad monografią była trudna, a niektóre decyzje redakcyjne wychodziły poza przyjęty powszechnie schemat działań. Z tego względu warto zapoznać Czytelników z kilkoma faktami.

Prace nad publikacją prowadzono (z różną intensywnością) dokładnie 7 lat - od lipca 2009 r. do sierpnia 2016 r. Większość rozdziałów (ok. 70%) napisano w latach 2010-2012, zaś kilkanaście kolejnych w latach 2013-2015. Implikacją praktyczną sześcioletniego okresu przygotowań była dezaktualizacja niektórych treści. Kierując się założeniem, że informacja jest tylko wtedy użyteczna, kiedy jest wiarygodna i pełna, znaczna część rozdziałów została zaktualizowana przez Autorów w okresie od maja do listopada 2015 r., w tym kilka z nich napisano niemal od nowa. Niemniej jednak należy mieć świadomość, że niektóre opracowania nie zostały poddane tej procedurze lub objęła ona jedynie uzupełnienie bibliografii o najnowsze pozycje z danej tematyki. Końcowe prace redakcyjne i merytoryczne, będące przede wszystkim wynikiem sugestii zawartych w recenzjach, realizowano w okresie od marca do listopada 2016 r.

TOM 1 

Przedmowa – Jacek Wolski 

WPROWADZENIE 

1. Zachować od niepamięci – Jacek Wolski

1.1. Uwagi wstępne 

1.2. Zakres terytorialny badań 

1.3. Zakres czasowy i tematyczny badań

2. Granice Bojkowszczyzny Zachodniej – Zbigniew Libera

MATERIAŁY DO BADAŃ REGIONU

3. Charakterystyka materiałów źródłowych do historii Bojkowszczyzny Zachodniej – Maciej Augustyn

3.1. Dokumentacja archiwalna – rys historyczny

3.2. Księgi metrykalne

3.3. Archiwa polskie

3.3.1. Archiwa regionalne

3.3.2. Archiwa centralne 

3.3.3. Inne polskie archiwa i biblioteki

3.4. Archiwa zagraniczne

3.4.1. Archiwa ukraińskie 

3.4.2. Inne archiwa zagraniczne

4. Dzieje Bojkowszczyzny Zachodniej w literaturze polskiej i ukraińskiej – Zbigniew Libera, Patrycja Trzeszczyńska

4.1. Bojkowszczyzna w literaturze polskiej

4.1.1. Stan badań naukowych przed 1939 r.

4.1.2. Stan badań naukowych po 1945 r.

4.1.3. Współczesne periodyki naukowe, publikacje regionalistyczne, pamiętniki i czasopisma

4.2. Bojkowszczyzna w literaturze ukraińskiej

4.2.1. Stan badań naukowych przed 1939 r. 

4.2.2. Stan badań naukowych po 1945 r.

5. Kartografia topograficzna Bojkowszczyzny Zachodniej (1772-1939) – Jacek Wolski

5.1. Polska i austriacka kartografia przedrozbiorowa (XVIII w.)

5.2. Pierwsze austriackie zdjęcie wojskowe (1763-1787)

5.3. Prace topograficzne i kartograficzne Józefa Liesganiga (1772-1824)

5.4. Austriacki kataster podatku gruntowego (1817-1861)

5.5. Drugie austriackie zdjęcie wojskowe (1806-1866)

5.6. Mapa Kummersberga (1855-1863)

5.7. Trzecie austriackie zdjęcie wojskowe (1869-1887/1915)

5.8. Mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego (1918-1939)

TŁO PRZYRODNICZE

6. Budowa geologiczna i rzeźba terenu – Grzegorz Haczewski, Józef Kukulak  

6.1. Budowa geologiczna 

6.2. Surowce naturalne 

6.3. Rzeźba terenu

7. Współczesne procesy rzeźbotwórcze – modelowanie stoków – Leszek Starkel 

7.1. Odziedziczone krajobrazy 

7.2. Współczesne modelowanie rzeźby beskidzkiej

7.3. Współczesne modelowanie rzeźby pogórskiej 

7.4. Rola ekstremalnych opadów

8. Warunki klimatyczne – Marek Nowosad

8.1. Źródła informacji o warunkach klimatycznych

8.2. Piętrowość klimatu i zróżnicowanie mezoklimatyczne

8.3. Wybrane cechy klimatu Bojkowszczyzny

8.4. Wpływ warunków pogodowych na życie mieszkańców Bojkowszczyzny 

8.5. Fluktuacje warunków klimatycznych

9. Stosunki hydrologiczne – Roman Soja

9.1. Reżim hydrologiczny

9.2. Charakterystyka wód

9.2.1. Wody powierzchniowe 

9.2.2. Powierzchniowe wody stojące i mokradła 

9.2.3. Źródła

9.3. Zasoby i bilans wodny

9.4. Gospodarka wodna 

9.4.1. Zbiorniki retencyjne 

9.4.2. Zanieczyszczenia wód

10. Pokrywa glebowa – Stefan Skiba

10.1. Rola gleby w środowisku przyrodniczym 

10.2. Przegląd stanu badań nad glebami Bieszczadów

10.3. Czynniki i procesy glebotwórcze

10.4. Struktura pokrywy glebowej 

10.5. Charakterystyka gleb

11. Szata roślinna – Bogdan Zemanek

11.1. Krótka historia badań szaty roślinnej

11.2. Ogólna charakterystyka flory

11.3. Ogólna charakterystyka roślinności

11.3.1. Piętra roślinności 

11.3.2. Zbiorowiska leśne 

11.3.3. Zbiorowiska nieleśne „krainy dolin” 

11.3.4. Zbiorowiska roślinne połonin

11.4. Antropogeniczne przemiany szaty roślinnej

12. Świat zwierząt – Zbigniew Głowaciński

12.1. Źródła danych

12.2. Cechy ogólne fauny

12.3. Gatunki endemiczne oraz inne osobliwe i rzadkie

12.4. Charakterystyka fauny głównych środowisk wschodniokarpackich

12.4.1. Fauna połonin i polan szczytowych 

12.4.2. Fauna puszczy karpackiej 

12.4.3. Fauna pogórzy i „krainy dolin” 

12.4.4. Fauna środowisk wodnych

12.5. Tereny ekskluzywnego łowiectwa

PROCESY OSADNICZE I DZIEJE LUDNOŚCI DO 1947 R.

13. Bieszczady Zachodnie w pradziejach i średniowieczu w świetle danych archeologicznych oraz palinologicznych – Michał Parczewski, Andrzej Pelisiak, Kazimierz Szczepanek

13.1. Dzieje badań archeologicznych

13.2. Przemiany bieszczadzkiej roślinności w holocenie

13.3. Starsza i środkowa epoka kamienia

13.4. Młodsza epoka kamienia i początki epoki brązu

13.5. Epoka brązu i starsza epoka żelaza

13.6. Okres lateński, wpływów rzymskich i wędrówek ludów

13.7. Wczesne średniowiecze. Napływ Słowian i rozwój ich osadnictwa na przedpolu Bieszczadów

13.8. Okres późnośredniowieczny. Wołoskie początki Bojkowszczyzny i Łemkowszczyzny

14. Osadnictwo historyczne od XIV do początków XVII w. – Grzegorz Jawor

14.1. Bieszczady Zachodnie jako przestrzeń procesów osadniczych – ograniczenia i możliwości

14.2. Osadnicy – pochodzenie etniczne i terytorialne

14.3. Kolonizacja Bieszczadów Zachodnich – faza późnośredniowieczna

14.4. Wczesnonowożytna faza kolonizacji

15. Zarys dziejów społecznych od XVII w. do 1772 r. – Maciej Augustyn

15.1. Struktura własności ziemskiej 

15.2. System pańszczyźniany 

15.3. Stosunki wyznaniowe 

15.4. Najazdy zewnętrzne i konflikty społeczne oraz ich skutki 

15.5. Odrodzenie gospodarcze w XVIII w.

16. Zarys dziejów społecznych (1772-1914) – Maciej Augustyn

16.1. Lata 1772- 1848 

16.2. Lata 1848-1914

17. Pierwsza wojna światowa i wojna polsko-ukraińska – Grzegorz Demel

18. Sytuacja narodowościowa w okresie międzywojennym – Grzegorz Demel

19. Działania zbrojne i wysiedlenia ludności (1939-1947) – Grzegorz Motyka, Jan Pisuliński

KULTURA MATERIALNA I GOSPODARKA BOJKÓW

20. Domy drewniane na Bojkowszczyźnie – Jerzy Czajkowski

20.1. Uwagi ogólne

20.2. Typologia planów domów i zagród

20.2.1. Domy jednotraktowe 

20.2.2. Domy półtoratraktowe 

20.2.3. Domy dwutraktowe

21. Architektura cerkiewna na terenie Bojkowszczyzny w obecnych granicach Polski – Katarzyna Warmińska-Mazurek 

21.1. Tradycje budowlane 

21.2. Charakterystyka krajobrazu cerkiewnego

22. Bojkowski ubiór ludowy – Maria J. Marciniak

22.1. Strój kobiecy 

22.2. Odzież męska 

22.3. Odzież dziecięca 

22.4. Strój weselny 

22.5. Odzież do trumny

23. Wybrane elementy bojkowskiej kultury materialnej – Jacek Wolski, Danuta Blin-Olbert 

23.1. Rys historyczny 

23.2. Gospodarka rolna i przetwórstwo produktów spożywczych 

23.3. Gospodarka wypasowa 

23.4. Pożytki z lasu 

23.5. Samowystarczalność a gospodarka towarowa 

23.6. Wnętrza chałup

24. Przemysł, rzemiosło i handel – Maciej Augustyn

24.1. Okres do 1772 r. 

24.2. Lata 1772-1918 

24.3. Lata 1919-1939 

24.4. Okres po 1939 r.

25. Komunikacja i transport w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych – Jacek Wolski

25.1. Sieć drogowa

25.1.1. Najstarsze szlaki handlowe 

25.1.2. Rozwój sieci drogowej w górach i na przedgórzu (XV- XIX w.)

25.1.3. Budowa traktów bitych (XVIII- XX w.) 

25.1.4. Stan dróg na przełomie XIX i XX w.

25.2. Sieć kolejowa

25.3. Transport drogą wodną

26. Historia oświaty i wychowania – Maciej Augustyn

26.1. Okres staropolski 

26.2. Okres galicyjski 

26.3. Okres międzywojenny

26.4. Lata okupacji

26.5. Lata powojenne

27. Wielokulturowość regionu – ewolucja na przestrzeni wieków – Maciej Augustyn

27.1. Okres staropolski 

27.2. Okres galicyjski 

27.3. Okres międzywojenny